De geschiedenis van Svalbard in een notendop: van walvisvaart tot toerisme. De geschreven geschiedenis van Svalbard begint aan het einde van de 16de eeuw toen de Nederlandse zeevaarder Willem Barentsz de eilanden ontdekte.
Spitsbergen of Svalbard
Svalbard is een archipel in de Noordelijke IJszee, ongeveer 565 km ten noorden van Noorwegen en minder dan 1.000 km van de Noordpool, bestaande uit drie grote eilanden en enkele tientallen kleinere eilanden. Spitsbergen is het grootste eiland en hier bevindt zich Longyearbyen, de enige stad die de eilandengroep rijk is. In het Nederlands wordt de gehele archipel ook wel Spitsbergen genoemd, maar de officiële naam is sinds 1925 Svalbard.
Willem Barentsz
In 1596 begon de Nederlandse zeevaarder Willem Barentsz aan zijn derde expeditie op zoek naar de noordelijke route naar Oost-Azië. Tijdens deze dramatische laatste reis van Barentsz stuitte hij eerst op het tegenwoordige Bjørnøya (Bereneiland) en vervolgens op de eilandengroep die hij vernoemde naar de spitse bergtoppen die zich tegen de hemel boven deze ruige kusten aftekenden: Spitsbergen.
Barentsz’s reis met zijn schip Witte Swaen bracht hem verder naar het oosten toen hij de zeeën tussen Svalbard en Nova Zembla ging onderzoeken. In het noorden van Nova Zembla kwam het schip vast te zitten in het ijs. Van het hout van hun eigen schip werd een huis gebouwd, dat bekent staat als Het Behouden Huys. Hier overwinterde Barentsz met zijn bemanning onder erbarmelijke omstandigheden. In de lente bouwden ze een sloep waarmee de zeventien overlevenden naar de bewoonde wereld terugkeerden. Willem Barentsz overleed een week na het vertrek. Na alle ontberingen zouden slecht twaalf opvarenden in Nederland terugkeren.
De koude kust van Svalbard
De naam Svalbard werd pas in 1925 aan de archipel gegeven. In een IJslandse tekst uit de twaalfde eeuw wordt melding gemaakt van een land in het noorden dat Svalbard (Koude Kust) wordt genoemd. Het is niet uit te sluiten dat de eilandengroep al voor Barentsz was ontdekt, misschien wel door de reislustige Vikingen, maar daar is nooit enige bewijs van gevonden. Er is ook geen enkel bewijs dat met de “koude kust” ook daadwerkelijk Spitsbergen werd bedoeld. Het is waarschijnlijker dat over het eiland Jan Mayen ging dat tussen IJsland en Spitsbergen in ligt.
De ice edge boven 80° noorderbreedte.
Walvisvaarders en pelsjagers
De wateren rond Svalbard waren rijk aan walvissen. In de zeventiende eeuw waren het vooral de Nederlandse en Engelse walvisvaarders die in de fjorden en zeeën van de archipel op walvissen jaagden. De Nederlandse Noordsche Compagnie had in het vangstseizoen traanstokerijen in Smeerenburg op het eiland Amsterdamøya. Veel namen op het huidige Svalbard herinneren nog aan de Nederlandse invloed op deze regio van eeuwen geleden.
Halverwege de 18de eeuw waren vrijwel alle walvissen rond Svalbard gedood en de Nederlanders en Britten verloren hun interesse in de regio. Nu was het de beurt aan pelsjagers om de jacht op de dieren van Spitsbergen voort te zetten. De eerste pelsjagers waren de Pomoren uit Rusland, gevolgd door Noorse jagers die zich voornamelijk richtten op ijsberen. Omdat de pelsjagers meestal eenlingen waren die in kleine hutjes verspreid over de eilanden woonden, hebben ze niet tot dezelfde dramatische gevolgen geleid als de walvisjacht.
Steenkool
Aan het eind van de 19de eeuw nam de belangstelling voor Spitsbergen weer toe en werd de archipel een geliefd studieobject voor geografen en geologen. Het bleek al snel dat Spitsbergen een grote steenkoolvoorraad had en de eerste mijnen werden geopend. De steenkoolwinning is nog lang doorgegaan totdat het rond 2010 niet meer rendabel was. Er is tegenwoordig nog een kolenmijn in gebruik, Mijn 7. Een groot deel van de productie wordt naar Duitsland geëxporteerd voor de auto-industrie.
Spitsbergenverdrag
Tot de ondertekening van het Spitsbergenverdrag in 1920 was de eilandengroep eigenlijk van niemand. Het kwam onder Noors toezicht te staan, maar met een speciale status. De belastingen zijn anders geregeld dan in Noorwegen, omdat er op Svalbard nauwelijks sociale voorzieningen zijn. Het is een land waar je voor jezelf moet kunnen zorgen. Er mogen geen baby’s geboren worden en men kan er ook niet begraven worden. Er is geen visa nodig om op Svalbard te kunnen werken, maar er is wel een strenge paspoortcontrole om binnen te komen omdat het geen deel uit maakt van de Verdragen van Schengen.
Nederzettingen
Naast Longyearbyen zijn er nog een aantal nederzetting op Spitsbergen. Barentszburg met zo’n 500 Russische inwoners, het koolmijndorp Sveagruve met circa 230 inwoners, het internationale onderzoeksstation Ny-Ålesund, en Pyramiden met slechts 22 inwoners. Floortje Dressing bezocht Pyramiden in haar programma “Floortje naar het einde van de wereld“.
Toerisme, Research, en Onderwijs
De eerste toeristen bezochten Spitsbergen al aan het begin van de 20ste eeuw en toerden langs de kust in comfortabele cruiseschepen. Na 1990, toen de koolmijnindustrie over zijn hoogtepunt heen was, begon het toerisme echt op gang te komen en het vormt nu een van belangrijkste bronnen van inkomsten.
Daarnaast zijn ook research en onderwijs steeds belangrijker geworden. Studenten van over de hele wereld komen studeren aan de Universiteit van Svalbard (UNIS) dat zich richt op Arctisch onderzoek op het gebied van biologie, geologie, geofysica en technologie.
De toekomst van Svalbard
Door klimaatveranderingen warmt Svalbard zes keer sneller op het wereldwijde gemiddelde, met mogelijk rampzalige gevolgen voor de natuur en dieren. Er is geen tekort aan verontrustende verschijnselen zoals terugtrekkende gletsjers, verminderde sneeuwbedekking, extreme neerslag, verdwijnend zee-ijs, lawines, bedreigde flora en fauna.
Er wordt in Noorwegen gesproken over de problemen van deze regio. Aan boord van ons schip was een groep Noren met invloedrijke posities uit de openbare en private sector waaronder een aantal parlementariërs om de verschillende problemen te bespreken. Onder andere hoe economische belangen en milieubelangen tegen elkaar afgewogen kunnen worden. Het groeiende toerisme brengt ook weer milieuvervuiling met zich mee.
Uit bijna alle onderzoeken blijkt dat de toekomst van Spitsbergen er een zal zijn van warmer weer, minder zee-ijs, minder ijsberen en meer regen. De tijd zal het leren hoe deze unieke regio zal veranderen en hoe de flora en fauna zich zullen weten aan te passen aan de nieuwe omstandigheden.
